महाराष्ट्राची आर्थिक राजधानी असलेल्या मुंबईला तसेच महाराष्ट्राची सांस्कृतिक राजधानी असलेल्या पुण्याला पंचनद्यांचे वरदान लाभले आहे ह्याची जाणीव तेथील नागरिकांनादेखील नाही आणि काहीजणांना जाणीव असली तरी नदीबद्दल जिव्हाळा वाटावा अशी परिस्थिती राहिलेली नाही. कारण नदी या परिसंस्थेबद्दल आत्मीयता वाटावी इतकी सुंदर व स्वच्छ नदी आम्ही शहरात ठेवलेली नाही.

तिचे उगमस्थानातले मूळचे शुद्ध व सुंदर स्वरूप आपण ती शहरात प्रवेश करताच पुरते बिघडवून ठेवून तिला विद्रुप करून टाकले आहे. ही बाब भारतातल्या शहरांमधील बहुसंख्य नद्यांना लागू होते.

आजमितीला भारतातल्या शहरांमधील नद्या पूर्णपणे मृत किंवा मृतवत झालेल्या दिसून येतात. या नद्यांमधील प्राणवायुची पातळी दोनच्या खाली किंवा अगदी शून्यावर गेलेली आढळते.

नद्यांच्या विशिष्ट अधिवासानुसार नद्यांमध्ये आढळणारे जलचर, पाणवनस्पती अशी जीवसृष्टीच आता उरली नसल्यामुळे वरकरणी वाहती वाटणारी नदी ही खरं म्हणजे निर्जीव मलवाहिनी झालेली आहे. नदीच्या पाण्यात कारखान्यातील प्रक्रिया न केलेले दूषित पाणी तसेच घातक रसायने, विषारी वायु, प्रक्रिया न केलेले सांडपाणी आणि प्लॅस्टिकसारखा अविघटनशील कचरा अमर्याद प्रमाणात वाढल्यामुळे नदीची स्वतःच स्वतःचे शुद्धीकरण करण्याची उपजत क्षमताच मानवाने  भयानक प्रदूषण करून काढून घेतलेली आहे.

याशिवाय नदी पात्र बुजवून केलेले बांधकाम, नद्यांचा प्रवाह हवा तसा वळवून केलेले बांधकाम, नदीपात्रात किंवा नदीच्या काठावर केलेले बांधकाम अशा सर्व प्रकारांमुळे आपण आपल्याच पायावर धोंडा मारून घेतला आहे. 

नदी या निसर्ग घटकाचा ‘वाहणे (Flow)’ आणि ‘पूर येणे (Flood)’ हे दोन मूळ स्वाभाविक गुणधर्म विचारात न घेता सातत्याने अविवेकशील कृत्ये करत राहिल्यामुळे आपण निसर्गाची आणि पर्यायाने आपली स्वतःचीच हानी करून घेत आहोत. स्पष्ट केलेली निळी व लाल पूररेषा यांचा आदर न राखल्यामुळे तसेच नदीचे नदीतटीय क्षेत्र (Riparian zone) पूर्णतः नष्ट केल्यामुळे नद्यांचा नाश आपणच ओढवून घेतला आहे. या नदीतटीय क्षेत्रात उंबर, वाळुंज, जांभूळ, अर्जुन, परळ, करंज अशा वनस्पती असतात ज्यांमुळे नदीचे प्रदूषण रोखले जाते. नदीतटीय क्षेत्रच नष्ट केल्यामुळे साहजिकच त्यामधील या वनस्पती पण नष्ट केलेल्या आहेत.

याशिवाय बेकायदेशीररित्या नदीच्या तळाचे उत्खनन करून तेथील वाळूचा भरमसाठ उपसा केल्यामुळे नदीपात्रात असमतोल घडवून आणल्याची भयानक किंमत आपल्यालाच मोजावी लागत आहे. कित्येक ठिकाणी नदीच्या दोन्ही किनाऱ्यांवर कृत्रिम तट बांधून नदीपात्र अरुंद व लांब केलेले आढळून येते. अशी दोन्ही काठ बांधून ठेवल्यामुळे रोडावलेली नदी तर अगदी करुण वाटते. नद्या गाळ वाहून आणतात व आजूबाजूचा प्रदेश सुपीक करतात ही गोष्ट आता इतिहासजमा होते की काय असे वाटू लागले आहे कारण अलिकडे नद्या गाळाऐवजी प्लॅस्टिकसारखा अविघटनशील कचरा वाहून आणत आहेत.